TRANSGEN ORGANIZMLARNI YARATISH: CRISPR-CAS9 QO‘LLANILISHINING YANGI YONDASHUVLARI VA KELAJAK ISTIQBOLLARI
Keywords:
Transgen organizmlar, genetik jihatdan o‘zgartirilgan ekinlar, genom tahriri, CRISPR-Cas9, gen haydovchi tizimlar, biologik xavfsizlik, tartibga solish ramkalariAbstract
Transgen organizmlar – mezbon genomga xorijiy genetik materialni kiritish orqali yaratilgan organizmlar – qishloq xo‘jaligi, tibbiyot va ekologik boshqaruv kabi sohalarda inqilobiy o‘zgarishlarga olib keldi. Genetik jihatdan o‘zgartirilgan (GMO) ekinlarni global yetishtirish 2013 yilga kelib sezilarli darajada oshdi: 27 ta mamlakat bunday amaliyotni qabul qilgan bo‘lib, taxminan 18 million fermer (ularning 90 foizi kichik miqyosli ishlab chiqaruvchilar) ushbu texnologiyadan foydalanmoqda. AQShda GMO ekinlarining qabul qilinishi juda yuqori bo‘lib, 2014 yilga kelib soya, paxta va makkajo‘xori ekinlarining mos ravishda 94%, 96% va 93% GMO navlari bilan ekilgan. Genom tahririy texnologiyalardagi, xususan CRISPR-Cas9 tizimidagi so‘nggi yutuqlar aniqlik va samaradorlikni sezilarli darajada oshirdi, bu esa yangi xususiyatlarga ega transgenik organizmlarni yaratish imkoniyatini berdi. Kelajakda, gen haydovchi tizimlar va boshqa innovatsion genom tahririy uslublar integratsiyasi 2030 yilga kelib transgenik texnologiyalarning qo‘llanilishini 25% dan oshirishi kutilmoqda, shartki axloqiy, ekologik va tartibga solish masalalari yetarlicha hal qilinadi.
References
1. National Center for Biotechnology Information (NCBI) Link: https://www.ncbi.nlm.nih.gov
2. “Genetik muhandislik asoslari”, Olimjon Xolmatov, 2018, Toshkent, “Fan” nashriyoti, Bob 3 (45-68)
3. Nature Biotechnology Link: https://www.nature.com/nbt
4. Biotexnologiya: nazariya va amaliyot”, Gulnora Karimova,2020, Samarqand, “Universitet nashriyoti Bob 6:“CRISPR-Cas9: Genom tahrirlashning yangi davri” (150-178)
5. Google Scholar Link: https://scholar.google.com
6. “Zamonaviy genetik tahrirlash texnologiyalari”, Bekzod Rasulov, 2021, Buxoro, “Ilm ziyo” nashriyoti, Bob 4: “CRISPR-Cas9 texnologiyasining tamoyillari” (80-110)
7. Wikipedia – CRISPR-Cas9
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Qo’ziyeva Saxobat, Toshtemirov Adham (Author)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
All Rights Reserved.
